Dzieje Apostolskie
Wstęp
Dzieje Apostolskie stanowią w NT przejście od
Ewangelii do Listów. Tytuł może sprawić pewien zawód
czytelnikowi. Księga bowiem opisuje w rzeczywistości
"dzieje" tylko dwóch apostołów - Piotra i
Pawła; inni są zaledwie wspomniani. Toteż w
niektórych rękopisach nosi ona krótki tytuł: Dzieje.
Księgę napisał św. Łukasz, autor trzeciej
Ewangelii kanonicznej. Jednomyślne świadectwo tradycji
stwierdza jego autorstwo. Styl i język wskazują na to
samo pióro, spod którego wyszła Ewangelia Łukasza.
Drobiazgowe badania filologiczne nad całością dzieła
wykazały jednolitość wszystkich części pod względem
językowym.
Autor czerpie materiał do opisywanych wydarzeń od
naocznych świadków, których znał osobiście.
Niektóre wydarzenia przedstawia na podstawie własnych
obserwacji. Dotyczy to zwłaszcza dziejów św. Pawła,
którego był uczniem i towarzyszem. Dyskretnie zaznacza
swój udział w jego pracach i podróżach, posługując
się w opowiadaniu pierwszą osobą liczby mnogiej (my).
Korzystał też z dokumentów pisanych (np. dekret soboru
jerozolimskiego) i własnego dziennika podróży.
Przechowały się dwie odmiany tekstu Dziejów
Apostolskich. Tekst wschodni, który znajduje się w
kanonie (kanoniczny), zawierają kodeksy A B C S. Tekst
zachodni znajduje się w kodeksie D. Jest on
obszerniejszy i niekiedy wzbogaca tekst kanoniczny w
interesujące szczegóły. W rzeczach zasadniczych nie ma
różnic między obu odmianami.
Datę napisania Dziejów można ustalić w
następujący sposób: Księga powstała na pewno przed
rokiem 70, skoro Autor o niektórych budowlach w
Jerozolimie, które zostały zburzone bez śladu w roku
70, mówi jako o istniejących. Ale można jeszcze
posunąć się wstecz: z końcowych zdań wynika, że
dzieło zostało ukończone, a raczej nagle przerwane, w
czasie pierwszego uwięzienia św. Pawła w Rzymie
(61-63), a więc przed rokiem 63. Miejscem jego powstania
był najprawdopodobniej Rzym.
Autor zamierzał dać czytelnikowi najpierwotniejsze
dzieje Kościoła, urzeczywistnienie słów pożegnalnych
Chrystusa: Będziecie moimi świadkami... po krańce
ziemi (Dz 1,8). W toku opowiadania ciągle rozszerza się
horyzont działalności apostolskiej: z Jerozolimy na
cały świat ówczesny. Nauka o zbawieniu (Dz 13,26)
stopniowo przechodzi od Żydów do pogan. Ten rozwój
dokonuje się pod wpływem Ducha Świętego. Stąd Dzieje
można nazwać "Ewangelią Ducha Świętego".
Charakterystyczną cechą Dziejów, właściwą
również Ewangelii według Łukasza, są tzw. summaria
(streszczenia). Zazwyczaj zamykają one poszczególne
fragmenty księgi twierdzeniem, że liczba wierzących
wzrastała, że Kościół rozwijał się pomyślnie; ale
w Dz 4,32-35 streszczenie przygotowuje opis postępku
Ananiasza i Safiry, a w Dz 2,42-47 charakteryzuje życie
jerozolimskiej gminy, niewątpliwie na podstawie
źródeł, z których Łukasz korzystał.
W Dziejach, podobnie jak w Ewangelii Łukasza i
Mateusza, znajduje się wiele mów. Są to przemówienia
Piotra, Jakuba, Pawła, Szczepana i innych. Nie są to
oczywiście stenogramy, ale swobodne opracowania, w
których Łukasz streszcza rzeczywiste przemówienia.
Forma literacka pochodzi od Łukasza, treść z jego
własnych wspomnień lub źródeł, z których
korzystał. Łukasz uszanował przy tym nie tylko
zasadniczą treść, ale także w niektórych wypadkach
słownictwo. Dotyczy to zarówno przemówień, których
Łukasz sam słuchał, jak mów Szczepana czy Piotra. Te
ostanie wykazują wyraźną zależność językową i
stylistyczną od semickiego źródła i, jak ono,
nawiązują do tekstów ST, które przytaczają na dowód
prawdziwości głoszonej nauki. Stąd też wolno i
należy szukać w nich najstarszych warstw
wczesnochrześcijańskiej katechezy, wcześniejszej od
Ewangelii, a częściowo także od listów Pawła.
Święty Łukasz, nawrócony lekarz antiocheński,
Grek z pochodzenia, potrafi w żywym opisie oddać
pełną radości zdobywczość pierwotnego Kościoła.
Entuzjazm ten z łatwością udziela się dzisiejszemu
czytelnikowi Dziejów.
Następna Księga 
|